Heideraathoning – puur natuur uit de honingraat!

Heidehoning is een bijzonder smaakvolle honing die bijen verzamelen uit de nectar van bloeiende struikheide. Deze honing staat bekend om zijn karakteristieke kruidige aroma, dat doet denken aan de geur die je ruikt wanneer je over de heide wandelt of fietst. Dankzij zijn stevige structuur en uitgesproken smaak wordt heidehoning vaak geprezen door liefhebbers van pure, regionale honingsoorten.

Het ontstaan van Veluwse heidevelden

In augustus kijken we elk jaar weer uit naar de bloei van de Veluwse heidevelden. De paarse vlakten van bloeiende struikheide – de Calluna Vulgaris – kleuren het landschap en zijn werkelijk een lust voor het oog. Een bezoek aan deze bloeiende velden is dan ook zeker de moeite waard!

De Veluwse heidevelden ontstonden nadat grote stukken bos in dit gebied werden gekapt, vooral omdat er in het westen van het land veel hout nodig was voor huizenbouw en heipalen. Op de open plekken die achterbleven, kreeg de struikheide de kans om te ontkiemen. Dit kon doordat de oliehoudende zaadjes jarenlang kiemkrachtig blijven.

Omdat heide eigenlijk een pioniersvegetatie is, veranderen heidevelden als je de natuur haar gang laat gaan na enkele decennia volledig in bos. Maar doordat arme Veluwse boeren de heidevelden lieten begrazen door hun schapen, gebeurde dit niet.

De schaapherder – ook wel scheper genoemd – trok met de kudde over de heide. Ondertussen voedden de schapen zich met grassen en jonge boompjes die tussen de heidestruiken groeien. Omdat schapen slechts beperkt van de heidestruiken eten, zorgt het begrazen van heidevelden ervoor dat deze niet in bos veranderen. De heide is in feite een cultuurlandschap dat door menselijke inspanning in stand gehouden wordt.

Bijen op de heide – voor karakteristieke honing

Veel van die arme Veluwse boertjes hadden op hun erf ook bijenkorven. En wat ontdekten zij: ook voor de bijen blijkt de bloei van de heidevelden een prachtig feest! De miljarden bloeiende paarse bloemen vormen een heus 5-sterrendiner! Tenminste, als de heide nectar geeft, maar daarover later meer.

Veluwse imkers brengen daarom als sinds jaar en dag hun bijenkorven en -kasten naar de heide voor het winnen van heidehoning. Automatisch dragen zij zo ook een steentje bij aan het in stand houden van de heidevelden, omdat de bijen tijdens het verzamelen van nectar uit de heide ook zorgen voor een goede bestuiving. Dankzij deze bestuiving kunnen de heidestruiken zaad vormen, zodat er na het plaggen van de heide weer nieuwe heidestruikjes groeien.

Ieder jaar brengen we de bijen van De Valksche Bijenhof weer naar de heidevelden om zo pure Nederlandse honing te kunnen oogsten. Echter, succes is niet altijd verzekerd!

Voor het verkrijgen van heidehoning moeten echt alle omstandigheden optimaal zijn. Allereerst moet er in juli voldoende regen vallen, zodat de planten goed uitlopen en veel bloemknoppen kunnen maken.

Als de heide eenmaal bloeit en de bijenvolken zijn geplaatst, is succes nog allerminst gegarandeerd. Want ook de weersomstandigheden tijdens de bloei hebben een grote invloed. Zo moet het in de middag eigenlijk rond de 20ºC zijn, met daarop volgend koudere nachten. En het moet af en toe regenen. Verder mag de wind niet uit het noorden of noordoosten komen.

En zelfs als alle weersomstandigheden optimaal zijn, blijft het spannend: ook het heidehaantje kan nog toeslaan. Dit insect vreet in sommige jaren massaal de heideplanten aan, zodat meer dan 90% van de planten afsterft en geen nectar maakt…

Echte heideraathoning of heidehoning?

Heideraathoning is de meest authentieke heidehoning die we kennen. Korfimkers in vroeger dagen richtten zich dan ook volledig in op het maken van heideraathoning. Voor dit type honing moeten de bijen zelf nieuwe raten produceren en deze vullen met heidehoning.

Het mooie van heideraat is dat je deze honing met was en al op kunt eten. Het is de meest pure en onbewerkte vorm van honing, rechtstreeks uit de raat.

De honing die bijen in oudere raten opslaan, is vaak te taai om met raat en al te eten. Vroeger werd deze honing daarom uit de raten geperst, omdat het slingeren van heidehoning toen nog niet mogelijk was. Geperste heidehoning heeft doorgaans een iets bittere smaak, doordat er relatief veel resten van stuifmeel en propolis in achterblijven.

Tegenwoordig kunnen we heidehoning wel slingeren, namelijk door het eerst te kolben. Dit betekent dat onze imkers voor het slingeren eerst met een apparaatje met kleine pinnetjes in de met heidehoning gevulde cellen prikken, waardoor de dikke honing toch gaat vloeien. Door het vervolgens op een temperatuur van ca. 30ºC te centrifugeren, oogsten we toch keurige, pure heidehoning die vloeibaar is.

Als geslingerde heidehoning een tijdje afgevuld in een pot staat, zal deze weer net zo stijf worden als in de honingraat. Heel zuivere heidehoning in een pot kun je dan ook goed herkennen aan de dikke structuur. Vuistregel is: hoe hoger het percentage heidehoning hoe stijver de honing is. Als je de pot heidehoning bij kamertemperatuur op zijn kop kunt houden zonder dat de honing er uitloopt, betreft het 100% echte heidehoning.

Waarom zijn heidehoning en heideraat zo duur?

Dat heidehoning zo duur is, heeft meerdere oorzaken. De belangrijkste oorzaak van de hoge prijs voor heidehoning is de soms beperkte beschikbaarheid. Omdat omstandigheden voor het verkrijgen van heidehoning maar af en toe ideaal zijn, gebeurt het regelmatig dat er enkele jaren op rij geen of nauwelijks heidehoning geoogst wordt. Gemiddeld hebben we slechts eens in de 5 jaar een goede oogst van heidehoning.

Heideraathoning is zo mogelijk nog zeldzamer: omdat bijen het bouwen van honingraat zo laat in het seizoen doen, pas als het echt noodzakelijk is, komt dit slechts mondjesmaat beschikbaar. Bovendien kost het aanzienlijk meer energie voor bijen om de raat te maken, dus is de oogst van heideraat per kast een stuk minder dan geslingerde heidehoning.

Naast de beperkte beschikbaarheid is er nog een factor die invloed heeft op de prijs van heidehoning, namelijk de hoeveelheid werk om deze honing te oogsten. Om de dikke heidehoning uit de raten te kunnen slingeren, is minimaal twee keer zo veel tijd nodig.

De vraag rijst natuurlijk: als heidehoning oogsten zoveel tijd en moeite kost, is dat dan wel allemaal de moeite waard? Absoluut – heidehoning is een unieke delicatesse met een uitgesproken smaak en karakter. Liefhebbers waarderen deze honing juist om zijn bijzondere eigenschappen en ambachtelijke herkomst.

Heidehoning vergeleken met manukahoning

Er wordt weleens gezegd dat heidehoning tot de bijzonderste honingsoorten ter wereld behoort. Dat roept de vraag op hoe deze Nederlandse honing zich verhoudt tot de bekende manukahoning, die vaak wordt gepresenteerd als een exclusieve variant.

Het belangrijkste verschil zit in de herkomst en het productieproces. Heidehoning is een streekproduct uit onder meer de Veluwe, gewonnen uit de nectar van bloeiende struikheide (Calluna vulgaris). Manukahoning wordt daarentegen geproduceerd door bijen die nectar verzamelen uit de bloemen van de manukastruik (Leptospermum scoparium). Beide honingsoorten hebben een uitgesproken maar verschillende smaak.

Ook de structuur is anders: heidehoning is meestal stroperiger en gelei-achtig van textuur, terwijl manukahoning vaak gladder is. Wat de prijs betreft, manukahoning is doorgaans een stuk duurder, mede vanwege de beperkte beschikbaarheid en wereldwijde marketing. Heidehoning daarentegen is lokaal geproduceerd en geliefd bij kenners vanwege de ambachtelijke oogst en rijke smaakbeleving.

Welke honing je kiest, hangt dus vooral af van persoonlijke voorkeur, gewenste smaak en gebruik. Beide honingsoorten worden wereldwijd geroemd om hun bijzondere karakter.

Meer weten? Lees het onderzoeksrapport naar aanleiding van een onderzoek waarin specifieke eigenschappen van imkerhoning, Manukahoning, supermarkthoning en enkele gespecialiseerde toepassingen met elkaar zijn vergeleken.