Hoe gaat het nu eigenlijk met de bijen in de winter?

Nu de eerste winterse koude zich heeft aangediend, vinden we het een mooi moment om je eens iets meer te vertellen over het overwinteringsmechanisme van een bijenvolk. Want, temperaturen van 20 graden Celsius onder het vriespunt is voor bijen normaal gesproken geen probleem. Hoe ze dat volhouden? Dat gaan we je in dit artikel eens haarfijn uitleggen!

Hoe bijenvolken de winter overleven is voor veel mensen een volslagen raadsel. Want in de winter zijn er geen bloemen en is het vaak ijzig koud. Hoewel dat net als ideale omstandigheden voor een bijenvolk klinkt, kunnen onze bijenvolken hier prima mee overweg!

De voorbereiding van bijen op de winter

Westerse honingbijen weten door hun instinct dat ze te dealen hebben met een winterperiode. Daarom beginnen de bijen zich al in juli – als de daglengte af begint te nemen – voor te bereiden op deze periode. Als imker zien we dan verschillende dingen gebeuren in het bijenvolk.

Het eerste wat opvalt is dat alle kiertjes en openingen van de bijenkorf of bijenkast hermetisch dichtgekit worden met een speciale bijenkithars, propolis genoemd. Deze propolis zorgt er niet alleen voor dat de winterkou niet de kast kan binnendringen, maar propolis heeft ook een antibacteriële werking.

Dankzij de propolis houdt het bijenvolk ongewenste gasten buiten de deur. Want propolis is naast een soort natuurlijke antibiotica ook nog eens in zekere mate anti viraal en schimmelwerend!

Bijen overwinteren op eigen honing

In het seizoen dat het vaak mooi weer is en er veel bloemen bloeien, verzamelen de bijen massaal nectar om honing van de maken. Deze honing dient als energiebron voor de bijen. Als de bijen meer honing maken dan ze zelf nodig hebben, slaan zij dit op in cellen, de zo genoemde honingraat.

Hoe mooi is het mechanisme dat bijen overwinteren op hun eigen honing!

— Imker Gerard

Deze honingraten vol met pure honing hebben bijen nodig om kortere of langere periodes van voedselschaarste te overbruggen. Als er voldoende honing is verzameld overwinteren de bijen op hun eigen honing! Want met honing als energiebron kunnen bijen door middel van spierverbranding zelf de temperatuur in de bijenkorf op peil houden.

In het voorjaar tot en met het najaar is deze temperatuur in de bijenkorf ca. 32 graden Celsius. Deze temperatuur is nodig om de eitjes die de koningin legt uit te laten komen en de uitgekomen larven groot te brengen tot volwassen honingbijen.

Omdat het verwarmen tot deze temperatuur veel energie kost, legt de koningin de eitjes allemaal zo dicht mogelijk bij elkaar. Dit noemen we het broednest.

Hoe de winterbijen ontstaan

Winterbijen zijn gewone werksterbijen, die in staat zijn om de winter te overleven. Dit betekend dat ze soms wel 5 á 6 maanden oud worden, in tegenstelling tot de zomerbijen die slechts een week of 6 oud worden. Hoe dit kan?

Omstreeks de langste dag gaat de koningin steeds minder eitjes leggen. Dit betekend dat het broednest in grootte afneemt, wat op zichzelf al een voordeel is omdat het broeden veel energie kost.

Ook betekent dit dat er bijen geboren worden die geen nieuwe jonge bijen hoeven te verzorgen. Omdat het grootbrengen van jonge bijen een echte slijtageslag is voor een volwassen bij, zorgt het niet uitvoeren van deze taak er voor dat de werksterbij een stuk ouder wordt.

Het begin van de winter

Zodra de eerste serieuze nachtvorst een feit is, stopt de koningin helemaal met het leggen van eitjes. Omdat de broedcyclus van eitje tot bijtje ongeveer 3 weken is, zal er na die periode geen broed meer in de bijenkast aanwezig zijn.

Dit is een groot voordeel, want de bijen hoeven de temperatuur nu nog maar op 10 in plaats van 30 graden Celsius te houden om te kunnen overleven.

Als het goed is, heeft een gezond bijenvolk 10 tot 15 kilo honing in de bijenkast zitten als wintervoorraad. Dit is voldoende bij een normale winter. Het is voor ons imkers dan ook altijd goed uitkijken dat we niet te veel honing van de bijen afpakken, anders komen ze in de winter te kort!

Als we zien dat een bijenvolk niet voldoende heeft om de winter te overbruggen voeren wij een klein beetje bij. Lees hier meer over het bijvoeren van honingbijen tijdens de winter.

Overlevingskansen van het bijenvolk vergroten

In de periode dat de koningin geen eitjes legt, de zogenoemde broedstop, is het voor ons een mooie kans om de varroamijten te bestrijden. Deze beestjes leven in het bijenvolk en parasiteren de larven van de honingbij.

In de wintertros kunnen deze mijten zich niet meer in het broed verstoppen. Als imkers druppelen we dan een dosering oxaalzuur in het bijenvolk, meestal in de vorm van Oxuvar®. Hiervan hebben de bijen nauwelijks hinder, maar het doodt in een gunstig geval 99% van de varroamijten!

Omdat de Varroa Destructor als een van de grootste oorzaken van massale bijensterfte wordt gezien, is een goede behandeling tegen deze mijten van groot belang om een bijenvol levend de winter door te krijgen!

De bijen gaan op wintertros

Als de temperaturen onder de 8 graden Celsius uitkomen, verlaten de bijen de korf niet meer. Alle werksters kruipen dan zo dicht mogelijk op elkaar en vormen zo een hele kluit met bijen in het midden van de bijenkorf.

Zo’n kluit met bijen noemen imkers een tros. Hoe kouder de temperaturen, hoe dichter de bijen bij elkaar zullen kruipen. Als het in de winter vriest, zal de wintertros met bijen verhoudingsgewijs heel klein zijn.

Ondertussen eten de werkster van de voorraad honing in de cellen. Hiervan krijgen ze energie om met de vliegspieren aan de vleugels warmte te produceren. Zo houden zij het binnen in de wintertros keurig rond de 10 graden Celcius!

De winterbijen rouleren binnen in de tros langzaam van buiten naar binnen. Zo zorgen ze er voor dat alle bijen warm blijven en hier ook allemaal even hard voor moeten werken!

Deze tros kan wel 3 á 4 maanden non-stop in de bijenkast blijven. Al die tijd houden de bijen de ontlasting in(!) Zodra er een mooie dag aanbreekt in het voorjaar, komen ze massaal de kast uit om even te poepen. Dit noemen we in imkersjargon ‘de reinigingsvlucht’.

De imker in de winter

Als imkers hebben we gedurende de wintermaanden een stuk minder omkijken naar de bijenvolken. Als het goed is zijn de volken goed de winter in geholpen met voldoende gezonde bijen en genoeg honing.

In december hebben we een controleronde gedaan bij de meer dan 400 bijenvolken die we klaar gemaakt hebben voor de winter. Tot op heden hebben we gelukkig nog maar 4 volkjes die dood waren. Hoe zou het verder gaan met de bijen?

Dat hopen we over een tijdje weer te kunnen gaan bekijken! Zodra de temperaturen weer richting de 15 graden gaat, beginnen we een nieuwe inspectieronde, voornamelijk bedoeld om de hoeveelheid wintervoer in de gaten te houden, want dat kan ineens hard op raken. Hoe dat kan? Dat hopen we in een ander imker verhaal uit te leggen!